Umo  kumala kwankholongo kukhwaskira mabutterfly muvigawa vya mu AFrica – Kasi walimi wachokowachoko wangaovwira kuwezgera, kupwerelera mabutterfly

This blog post is also available in English here.

Cassandra Vogel na Vera Mayer, wafumiska kafuku-fuku wawo mwasonosono wakulongola kuchepa kwa malo yakukhalamo wabulawula mu Malawi. Wakughanaghana vyakusambizga walimi wachoko-wachoko kuti wasazgileko kulima mbewu za mitundu yinandi izo zikufumiska maluwa.Kweniso kuwoneskeska kuti wachitenge,panyakhe walimenge nthowa izo zikuwezgelengemo nyata mudongo.

Nkholongo yaMiombo span AFRICA yikufuma ku Angola mpaka ku Mozambique ndipo yinamitundu yinandi yakupambana yavyakumera nanyama. Mwasoka, nkhalango yaMiombo lero yikukhilira. Suzgo likulu ilo lapangiska kukhilira uku nikudumula kwa makuni kujula minda. Walimi wanandi muchigawa ichi mbachokowachoko, awo wali na minda yichoko iyo yikukwana yayi ma hekitala yawiri, iyo wakugomezga kutolapo chakurya kweniso kulerera mabanja yawo.

Kulongola ulimi wawalimi wachokowachoko kweniso nkhalango ya Miombo para tingayaniska nakumalawi © Cassandra Vogel and Vera Mayer

Kufika pasono, vwakumanyikwirathu kuti kumala kwankhalango kweniso kuwilikiza kwanthowa zakupambanan zaulimi, nthena kugwiriska ntchito mankhwala, panji kulima mbeu imoza pera munda kwambula kusazgako zinyake, ivi vikupangiska kuti tuvibungu tunyake twakduka tuleke kusangika. Ndipo ivi vikukhwaska chomene umo mbeu, tunyama tikukwashirana mu chigawa, kukwatiska, wovwiri uwo tuvuibungu tikupereka kuwanthu kweniso mchigawa. Mwasoka, upangiri unandi waumo vinthu ivi vikukhwaskikira vikufuma ku ulimi uwo wakuchita walimi wakuluwakulu.

Pra tingafufuza pakusangika kuti ni vithu vichoko ivo wanthu wakumanya umo nkhalango yikukhwaskira vilengiwa para yamala chomene kumajiliro yazuwa ya Africa. Ndipo para nkholongo yadumulika kupanga malo yakulima.  Kasi ninthowa wuli izo tingachita kuti vilengiwa, tuvibungu twakuduka tuleke kukhwashika? Kasi kuti walimi wachoko wachoko watoleko lwande vingawa vyakukhumbikira?

Pakugwiliska nthowa zaulimi wakukhazikika uwo wukuchemeka wachilengiwa.Ulimi wachilengia wukulata kuchepeska kuti walimi wagomezgenge kugwiliska ntchito mankhwala yakusitolo, mwachiyezgerero ulimi wakusazga mbeu, kuyala mapekesi kuti nyata yileke kuukamo mumunda, kulimbana navibungu pakuthira munkhwala wachiboyi nakuweta tuvibungu yto tukulya  tuvibungu tunyake., Chomene chomene, kupanga nthowa zakupambanapambana zachilengiwa, chifukwa zina uweme unandi kuwalimi wachokowachoko, nthena  walimi kuwa nachakurya chinandi,kweni tikumanya yayi kuti kugwiliska nthowa zakupambanapambana zaulimi wachilengiwa vingawaso nauwemi kutuvibungu twakuduka

Chifukwa uli tikapanga kafukufuku wakukhwaskana na wabulawula ku Malawi?

Kuti walimi   wamanye nthowa zakuti wabulawula waleke kukhwashika chomene para nkholongo yamala, tikayenera kupanga kafukufuku wamabutterfly mumizi yakukwana 24, uko kukawa thondo nakuminda yawalimi mu Malawi. Minda iyo yikawa yakuzungululika na thondo.

Kusazga mbeu zamgulu lantchunga na ngoma( apa pali ngoma nasoya) Ninthowa yachilengiwa yakupwerera dongo iyo yikumanyikwa Malawi yose © Cassandra Vogel and Vera Mayer

Malawi wali muchigawa cha nkhalango yaMiombo , ndipo lwande linyake yikusangika na masuzgo nthena kudumulika kwa makuni, lwande linyake walimi wamuchigawa chakumpoto wabungwe la Soils food  and Healthy communities lili nawalimi wakunweka awo wakupanga ulimi wachilengiwa)> Ivi vikutipasa mwawi ukuku wakuti  tiyaniske malo agho mukukhala tuvibungu munkholongo na mumnda, kweniso  kupanga kafukufuku wakutui tione  kuti tione umo makuni yakupambanapambana yakukwaskira kasangikiro kavilengiwa.Mumunda  tikasandakoso unandi wanthowa zaulimi zachilengiwa nanthowa zakuwezgera vundira mdongo, kweniso unandi wamaluwa umo ukukhwaskira kasangikiro kawabulawula.  Bungwe lithu likugwira chomene na walimi wachokowachoko.

© Cassandra Vogel and Vera Mayer

Tikapanga kafukufuku wa bulawula ngati vimoza vyavibungu vwakuduka ivyo tikapangira. Mwakusazgirapo kuyowoya unenesko, mitundu yawabulawula yamuchigawa cha kumwera kwa Africa njakumanyikwa (Chomene para tayaniska natuvibungu tunyake twakuduka) kunga”anamula kuti tingamanya mitundu ya wabulawula para tingayisanga, nakulongosola fundo zinyake izo zikukhwashana na wabulawula agha.

Kasi tikasanga vichi?

Tikasanga kuti muminda yikawa wabulawula yakawamo yanandi yayi para tikuyaniska na mthondo. Tikaona kuti kusangika kwamabutterfly kukakorerangako naumo thondo lilili cha! Kweni unandi wawabulaula ukayandananga chomene mu malo umo muli thondo linandi. Chakukondweska chomene nchakuti tikasanga kuti unandi wabulawula wacatospilira florella. Wakasangika chomene. Mitundu ya wabulaula iyo yinavakukhumbika vinyake, nthena ayo yakuwa nanyengo yichoko, yakaonekanga yayi, panji yakusuzga kuyasanga mumunda panji muchigawa, kulongola kuti yakusuzgika para yakhala mumunda kweniso yakupilira yayi.

Catopsillia florella, mtundu wabulawula uwo tikapanga kafukufuku, wakurya vakumera mumphepete mwa munda © Cassandra Vogel and Vera Mayer

Nthowa zakachitiro za munda, tikaona kuti unandi wawabulaula ukasazgikirangapo para tasazgirapo mitundu mitundu yamaluwa, ndipo nthowa zaulimi wachilengiwa chomene nthowa  zakupwerelera  dongo vikusazgiraposo  mitundu yinyake ya wabulaula.

Chinga’anamulo chake ni vichi?

Kafukufuku withu wakulongola kuti nkhwamachitiko kuti kuti ulimi wakukhazikika wachilengiwa wukovvwiri suzgo iyo yikuwako pa wabulaula para thondo lamala. Kulimbikiska walimi wachokowachoko kupanga nthowa zaulimi wakukhazikika wachilengiwea pakupanga  nthowa zakuvwira kusazgira nyata mdongo kweniso kuyandanisksa  mbeu zinandi izo zikupanga maluwa( panji izo zikuzizipizga para mmunda muli thondo), Iyi ni nthowa iyo yingavwira kupwerelera wabulaula muminda yithu

Nanga wuli nkhalo yakusungilira thondo/nkholongo yikavwiranga chomene kupwerera mitundu yaku[pambanapambana, kweniso ntchito izo tikuchita zakuti nzaulimi yayi zingaovwira yayi kuwezgera chilengiwa Ndicho chifukwa tikukhumba kuti  muchemeske mabungwe yakupambana kumalo ayo nkholongo/makuni yataliyatali  yachali  kuti wavwirane nawo nthowa zakupambanapambana zakuti chilengiwa chiwerelemo.

The authors would like to thank Lizzie Shumba for the Tumbuka translation of this blog post.

Read the full article “Local and landscape scale woodland cover and diversification of agroecological practices shape butterfly communities in tropical smallholder landscapes” in Journal of Applied Ecology

Leave a comment